Inauteri tradizionalak Bizkaian

Ezagutu Bizkaiko inauterien jatorria eta ospatzeko planik onenak.

Inauteriak hurbiltzen ari dira, dibertsioaren, mozorroen eta globalizazioaren adibide. Tokia eta mozorroa ez dira garrantzitsuak, ondo pasatzea baizik. Hala ere, guri gure tradizioak gogoratzea eta ospatzea gustatzen zaigu. Horregatik proposatzen dizuegu artikulu honetan Aratusteak, Bizkaiko inauteriak tradizio batzuk ezagutzea.

Euskal kultura tradizionalean “Basatoste” eta “Kanporamartxo” aipatzen dira, basoarekin eta lurrarekin lotutako neguko ospakizunekin zerikusia duten hitzak. Edo “Aratustea”, hots, haragi eta uzte hitzen batura, “haragia uztea” esanahi duena, antzina derrigorrez betetzeko ohitura inauteriak hurbildu eta Garizuma hastean.

Jakin nahi duzue zer geratzen den Bizkaian inauterietako tradizio horietatik?

Bizkaian Aratusteak  edo inauteriak ospatzeko 5+1 plan tradizional proposatzen dizkizuegu:

BASATOSTE, KANPORAMARTXO ETA TXITXIBURDUNTZI

Bizkaiko herri askotan, egun hauek iristen zirenean, mendira joateko joera zegoen. Bertan sutzarra prestatzen zen hilketaren haragia eta txorizoa erretzeko makila edo “burduntzi” batean lotuta.

Orozko, Arrigorriaga, Ugao, Zaratamo, Durango edo Mungia dira, gaur egun, inauteriekin lotutako tradizio hori oroitzen duten herrietako zenbait.

ABANTOKO MEATZAL ARATUSTEAK

Non? Gallartan, Abanto–Zierbenan

Bizkaiko meatze-zonaldean sua eta kea dira landa-inauteri zaharretako protagonistak. Tradizio hori berreskuratzeko Meatzaldeko Harrigorria Dantza Taldeak  inauteri jakin batzuk antzezten ditu. Horietan, historia eta mitologia uztartuz, tokiko euskal tradizioko pertsonaia bitxiak kalez kale ibiltzen dira: Pertsonaia nagusia Bizkarbaltza, plazan erreko dutena (animalia-burua duen pertsonaia beltza, gaitza eta gaixotasunak irudikatzen dituena, esate baterako, meatzariak astindu zituen kolera), Hartza (neguko loalditik eskapatu eta menditik jaitsiko dena Artzainak gidatuta), Zangaluzea (gosea irudikatzen duena), Artauntxoa (aziendaren babeslea), sorgin  babesleak edo mozorroak  (meatzariek erabiltzen zuten antzeko zakudun jantzi batekin joaten diren inauterietako pertsonaiak).

Meatzaldeko Harrigorria Dantza Taldea

Noiz?  Otsailaren 10ean Gallartan eta 17an Sanfuentesen, programa berarekin:

11tan mozorroek “kale-eskea” edo herriko etxez etxeko eta dendaz dendako bilketa egiten dute, ondoren lortutakoarekin bazkari bat egiteko.

17:30etan Gallartan eta 18:00etan Sanfuentesen, landa-inauteri meatzarietako pertsonaien desfilea, jendearekin nahasten direnak herriko kaleetan zehar.

Tradizio horri buruz gehiago jakin nahi baldin baduzue, harri buruzko historia eta jardueren programazioa aurkituko duzue  Abantoko Aratusteak webgunean.

ATORRAK ETA LAMIAK MUNDAKAKO ARATUSTEETAN

Non? Mundakan

Mundakan Bizkaiko tradizio bitxienetako bat ospatzen da. Ohitura paregabea da, non gizonak atorrak  jantzita eta emakumeak lamiaz jantzita kostaldeko herri dotore horretako kaleak zeharkatzen baitituzte bakoitzak bere aldetik.

Goizetan atorrak  eta arratsaldetan lamiak  irteten dira, aratuste tradizionalak modu bitxian ospatzeko. Mundakar bakar batek ere galdu nahi ez duen festa:

Atorrek  beren janzkera bitxiari zor diete izena,  Mundakako inauterietako ikur: Blusa zuria (atorra) eta galtza zuriak gona batek estalita eta… burkoaren funda bat buruan.

Elezaharrak dioenez, behinola Anton Erreka gehiegitxo edanda iritsi zen etxera eta andreak etxetik bidali zuen erratzarekin joz, berak kalera alde egin zuen baina ohartu gabe bere andrearen gonazpikoa jantzi zuen. Ikustean, auzotarrek imitatu egin zuten eta erromeria itzel bat ospatu zuten, urtero oroitu zutena, tradizio herrikoi bilakatuz.

Ospakizuna Jose Maria Egileorren  etxe parean hasten da eta Mundakan bira bat emanez jarraitzen du. Bertan musika-instrumentuz lagunduta, halako leloak abesten dira: “Aratuste zara, Aratuste, mundakarrentzat egun obarik ez”

Bitartean, atorrak jostetan ibiltzen dira eta azpikerian, esate baterako, sukaldeetako balkoietan gora ibiliz, inauterietako tosta ospetsuak lapurtzeko.

Argazkia: Mundaka Turismo

Arratsaldean, emakumeek bat egiten dute festarekin, lamiaz jantzita, jantzi beltzekin, aurpegia eta ileordea zuri eta Lamiarango (Lamiak  bizi ziren lekua, Mundaka eta Bermeo artean) sorginen modura makillatuta.

Jai giroan, abesti eta kalejirek Mundaka alaituko dute egun osoan zehar. Atorrak y Lamiak, bizitzeko moduko tradizio bat!

Noiz?  Otsailak 11, Igandea.

ZARAGI-DANTZA ETA HARTZA MARKINA-XEMEINGO INAUTERIETAN

Non? Markina-Xemeinen, Lea Artibai eskualdean

Noiz? Inauteri igandean, otsailak 11.

Markinako zahagi dantza. Flickr: Dantzan

Markinako herrian, inauterietako igandeetan  zahagi dantza antzinakoa egiten da. Makiladun tokiko dantza hori zortzi pertsonek interpretatzen dute. Horien artean zahagia edo zahatoa eramaten duenak dantzatzen du, hainbat makilakada jasotzen dituena (gaitzak aldentzeko saiakeren antzezpena).

Horiekin batera  Hartza dago segizioan, hartza irudikatzen duen pertsonaia, panderoaren erritmoan dantzatuz eta bere harrapatzailearengandik ihes egin eta txikienak izutu nahian.

FAROLIN ETA ZARAMBOLAS BILBOKO INAUTERIETAKO PERTSONAIAK

Non? Bilbon, otsailaren 8tik 13ra.

Bilboko hiriko inauteriak sinbolizatzen dituzten pertsonaia horiek 1984. urtean sortu ziren Festetako Batzorde Mistoko hainbat kideren eskutik, Bilboko inauteriei umore kutsu pittin bat emateko xedez, Bilboko izaera arketipikoa irudikatuz:

Farolin Bilboko pertsona bat da (eta badakigu Bilbokoak nahi dugun tokian jaiotzen garela), urte horretan bere jarduera profesionalagatik nabarmendu eta Botxokoa izateaz harro dagoena.

Zarambolas bizimodu onaren adalida, ezerk eragiten ez dion eta bizitza aldatzen ez dion Bilboko pertsona.

Farolinen kolorea zuria da eta Zarambolasena gorria, eta aurten Lutxo Egia (Farolin) soziologo, idazle eta performer-ak eta Jasone Akizu (Zarambolas) txistulariak ordezkatuko dituzte.

Farolin eta Zarambolasen atxiloketa eta epaia

Gaur egun Bilboko inauterietan ezinbestekoa den ekintza hau 1984an sortu zen landa giroko Aratuste tradizionalen oroigarri gisa, umore kutsuan, non gaizkileak epaitu eta kondenatu egiten baitziren.

Bilboko Konpartsak

La detención de Farolín y Zarambolas arrancará en la Plaza Arriaga a las 18:30h del viernes 9 de febrero. Estos personajes serán escoltados hasta la Plaza Nueva por los maceros de la Villa acompañados de una fanfarria.

A las 19:15 en la Plaza Nueva dará comienzo el juicio en el que se da cuenta de las andanzas de estos personajes. Será en la misma Plaza nueva donde,  tras el veredicto final, serán sometidos a escarnio público y se interpretarán las coplillas de carnaval.

Noiz? Otsailaren 9an, ostiralean.

Sardinaren erreketak ematen die amaiera Bilboko inauteriei

Eta inauteriei agur esateko, Bizkaiko tradiziokoa ez izan arren, inauteriak amaitzean tipikoa eta ezinbestekoa izaten den plana: … Sardinaren erreketa modu sinbolikoan amaitzeko, dibertsioa eta egunotan burututako bekatuak errez, Garizuma hasi aurretik.

Otsailaren 13an, asteartean, Non? Bilbon, Plaza Berritik abiatuz 19:00etan. Bertan Sardinari lagunduko zaio segizioan, Arriaga Antzokiko Plazara heldu arte. Behin hara iritsita, sardina erre eta malko artean agur esango zaio 20:00etan.

Ez ahantzi doluzko jantzia eramatea Inauteriei agur esateko!

Disfruta Bizkaia  Planak, turismoa, alojamendua eta jatetxeak webgune berean